Rok 2025 jest rokiem szczególnym dla Muzeum Historii Medycyny Wydziału Lekarskiego UJ, obchodzi ono bowiem jubileusz 125-lecia istnienia, co sprawia, że jest najstarszą tego typu placówką na ziemiach polskich. Powstało ono w wyniku starań profesora Walerego Jaworskiego, ale wywodzi się z tradycji zainteresowania historią, żywej wśród krakowskich medyków. Wystarczy tu wspomnieć prof. Ludwika Bierkowskiego i jego kolekcję anatomopatologiczną, która do dziś stanowi część ekspozycji muzealnej. Kolejną postacią, którą koniecznie trzeba przywołać to prof. Maciej Józef Brodowicz, któremu wspomniane muzeum zawdzięcza kolekcję włoskich dyplomów, starodruków i grafik, a także liczne rękopisy. Do grona kolekcjonerów „starożytności medycznych” zaliczał się także Walery Jaworski, który gromadził obiekty pozyskiwane także od swych kolegów po fachu.

Profesor Jaworski chciał przekształcić tę prywatną kolekcję w publiczną instytucję, dysponującą powierzchnią wystawienniczą. Sprzyjał tej inicjatywie wzrost zainteresowania historią uniwersytetu, co wiązało się z przygotowaniami do jubileuszu 500- lecia założenia Akademii Krakowskiej. Do wysuniętej przez Jaworskiego idei przychyliła się Rada Wydziału Lekarskiego UJ i Senat UJ, co skutkowało przyjęciem 27 kwietnia 1900 r. przedłożonego przez prof. Jaworskiego programu jako aktu założycielskiego Muzeum Historycznego dla Wydziału Lekarskiego. Nieuregulowana pozostała jedynie kwestia siedziby odpowiedniej dla nowo powstałego muzeum, które początkowo mieściło się w Klinice Chorób Wewnętrznych UJ. Profesor Jaworski nie ustawał w wysiłkach, by zapewnić nowo powstałej instytucji godne warunki oraz odpowiednie finansowanie. Niestety, do odejścia na emeryturę w 1920 roku, nie udało mu się tego dokonać. Warto jednak odnotować, że w 1921 roku Senat UJ w uznaniu zasług założyciela muzeum nadał stworzonej przez niego kolekcji nazwę „Zbiory Profesora Dra Walerego Jaworskiego”. Stanowią one dzisiaj istotną część zasobu Muzeum Historii Medycyny UJ CM.

Walery Jaworki nie był jedynym, któremu historia medycyny była bliska. Istotną część dzisiejszych zbiorów stanowi nadal cenna kolekcja muzealiów należąca niegdyś do profesora Adama Wrzoska. Gdy w 1913 roku prof. Wrzosek odchodził z Wydziału Lekarskiego, całość swoich zbiorów przekazał na rzecz Uniwersytetu Jagiellońskiego. Było to około 500 eksponatów, m. in. rękopisy Brodowicza i Bierkowskiego, cenne starodruki medyczne, portrety oraz medale. Obie te kolekcje scalił w swoich rękach prof. Władysław Szumowski, od 1920 roku kierownik Katedry Historii i Filozofii Medycyny UJ. Od tej pory też istnienie muzeum zostało ściśle połączone z Katedrą Historii Medycyny. Niestety ponownie odmawiano mu przyznania odpowiednich funduszy na godną tych zbiorów siedzibę. Dopiero w 1937 roku Szumowski otrzymał budynek przy ulicy Kopernika 7, z którego wyprowadziła się przychodnia ginekologiczna. Rozpoczął wtedy adaptację budynku i przeprowadzkę zbiorów, jednak wybuch II wojny światowej uniemożliwił realizację tej operacji do końca.

Okres powojenny nie był łaskawy ani dla muzeum, ani dla katedry. Komunistyczne władze stalinowskiej Polski nie widziały potrzeby utrzymywania katedr historii i filozofii medycyny ani nauczania tych przedmiotów w ramach studiów lekarskich, co ostatecznie doprowadziło do ich likwidacji. Zbiory przetrwały dzięki dr. Zbigniewowi Kukulskiemu, który stanął na czele Katedry i Zakładu Organizacji Ochrony Zdrowia, wskazując, że bazą dla nowopowstałej jednostki będzie Zakład Historii Medycyny, którego był wówczas kierownikiem. Ten wybieg pozwolił na zachowanie zbiorów muzealnych w stanie nienaruszonym. Działalność Katedry Historii Medycyny reaktywowano w 1956 roku już w ramach Akademii Medycznej w Krakowie. W 1965 roku doszło do połączenia Katedry Historii Medycyny ze zbiorami Muzeum Farmacji, w wyniku czego powstała Międzywydziałowa Katedra Historii Medycyny i Farmacji AM w Krakowie.

Niestety, nie oznaczało to, że pamiątkowe kolekcje mogły być teraz stale eksponowane. Nadal nie znaleziono odpowiednich sal wystawowych, ani pomieszczeń magazynowych. Dlatego udostępniano je jedynie w szczególnych okolicznościach, takich jak np. wystawa z okazji 600-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 70-80 XX wieku czyniono kilkakrotnie starania o pozyskanie nowej siedziby dla muzeum, niestety bez powodzenia. Dopiero w 1990 Senat Akademii Medycznej w Krakowie podjął uchwałę, która stanowiła, że rektor AM wspólnie z prezesem Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego wyrażają wolę powołania Muzeum Wydziału Lekarskiego, stałej siedziby dla zbiorów przechowywanych w Katedrze Historii Medycyny, kierowanej wówczas przez doc. Zdzisława Gajdę. Pomimo braku aktów wykonawczych 16 czerwca 1992 r. prof. Andrzej Szczeklik pełniący wówczas funkcję rektora AM uroczyście otworzył ekspozycję mieszczącą się w wynajętych salach gmachu Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego, przy ul. Radziwiłłowskiej 4, gdzie mieści się ona do dzisiaj.

Pomieszczeń magazynowych, odpowiednich dla tej klasy zbiorów, oraz pracowni muzealnej dla ich właściwego badania i zabezpieczenia nadal brak.

Zespół Katedry Historii Medycyny UJCM

Na podstawie artykułów:

• R.W. Gryglewski, Ponadstuletnia historia Muzeum Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, w : Opuscula Musealia, nr 24, r. 2016
• M. Chlipała, 125 lecie muzeum.

Via Medicorum – szlak kulturowy na Wesołej – https://khm.cm-uj.krakow.pl/via-medicorum/